Paragrafta Yapı Konu Anlatımı
Ana Başlıklar;
Paragrafta Yapı Konu Anlatımı
Paragrafta anlatılacak olan konu belli bir yapı içinde yazıya aktarılır. Bir paragraf giriş, gelişme ve sonuç cümlelerinden meydana gelir. Paragraf, “giriş, gelişme, sonuç” bölümlerinden oluşur. Şimdi bir paragrafın yapısını oluşturan bu bölümleri özellikleriyle ve örneklerle inceleyelim.
Giriş Cümlesi
- Genel bir yargı niteliğindedir, bir ya da iki cümleden oluşur. Paragrafın “ilk cümle”si özel bir cümledir; kapsamı geniştir, açıklanmaya uygundur, kendi başına açık ve anlaşılır bir cümledir.
- Paragrafın konusu genellikle bu cümleden az çok anlaşılır.
- Giriş bölümü paragrafın bir çeşit özeti olduğundan ana düşünce hakkında önemli ipuçları da verir.
- İlk cümle, kesinlikle bağlaçla veya gönderme sözleri ile başlamaz. Yani paragrafın ilk cümlesinde kendisinden önce bir cümle daha olduğunu düşündürecek bazı zamir, sıfat, bağlaç veya edatlar bulunmaz.
Örnek
» Eleştirmen hiçbir zaman nesnel bir tutum içinde olamaz.» Özgün yapıtlar, dünya döndüğü sürece varlığını sürdürür.
Yukarıdaki cümleleri incelediğimizde kendilerinden önce hiçbir açıklamaya gerek duyulmadığı görüyoruz. Ayrıca bu cümlelerde bağlayıcı sözler, örnekler ve ayrıntılar bulunmadığından bu cümlelere “giriş cümlesi” diyebiliriz.
Aşağıdaki cümlelerden hangisi bir paragrafın giriş cümlesi olabilir?
A) Bunun için yazar ve şairlerin iç dünyaları sıradan insanınkinden genellikle daha zengindir.
B) Birçok bilim adamı, çeşitli bilimsel dergilerde bu konuyla ilgili makaleler yayımlamıştır.
C) Öteki açıdan bakacak olursak sanat her dönemde farklı sınıfların beğenisini oluşturacak
D) Halbuki, düşünen insanlar, bir çok konuda iç çatışmalar yaşayarak mutsuz olurlar.
E) Dili iyi kullanmak, yazar ve şairlerin üzerinde en çok durmaları gereken konulardan biridir.
Çözüm: Giriş cümleleri kendinden önce bir cümleyle bağlantılı olamaz. A’daki “bunun için”; B’deki “bu konuyla ilgili”; C’deki “öteki açıdan bakacak olursak” D’deki “halbuki” ifadeleri bir önceki cümleye gönderme yapar. Giriş cümleleri genellikle konunun ne olduğunu bildiren cümlelerdir. E seçeneğindeki cümle ise kendinden önce bir cümle bulunmayan ve konunun ne olduğunu bildiren bir cümle olduğundan doğru cevap E’dir.
Gelişme Cümlesi
Birkaç cümleden meydana gelir. Girişte belirtilen konu, bu bölümde örnekleme, tanık gösterme, açıklama, karşılaştırma gibi düşünceyi geliştrme yollarına başvurularak açıklanır. Bu bölümde yer alan her cümle, birbirine hem anlam hem de biçim olarak bağlanmalıdır yoksa anlatmın akışı bozulur.
Sonuç Cümlesi
Paragrafta anlatılan konunun bir sonuca bağlandığı cümledir. Genellikle bir cümledir. Anlatılmak istenen düşünceyle ilgli son sözün söylendiği bölümdür. Yazar paragrafta asıl anlatmak, vurgulamak istediği düşünceyi yani ana fikri genellikle bu bölümde verir. Anlatılanları toparladığından kapsamlı bir yargıdır, bu yönüyle de giriş cümlesine benzer. Genelikle “demek ki, sonuç olarak, öyleyse, özetle, kısacası” gibi sözlerle başlar.
Örnek
» Bu yüzden sanatçılar topluma hiçbir zaman sırt çevirmemelidir.» Oysa bütün şairler yaşamak istediklerini kaleme almıştır.
Yukarıdaki cümleleri incelediğimizde dil ve anlam olarak kendilerinden önce gelen cümlelere “Bu yüzden” ve “Oysa” gibi bağlayıcı sözlerle bağlı olduğunu görüyoruz. Dolayısıyla bu cümlelere “sonuç cümlesi” diyebiliriz.
Paragraf Tamamlama
Bu tür sorularda paragrafın başına, ortasına veya sonuna getirilebilecek cümleyi buldurma amaçlanmaktadır. Yerleştirilecek olan cümle paragrafla dil ve anlam bakımından uyumlu olmalıdır.
Paragrafın; başına getirilecek olan cümlede giriş cümlesinin, ortasına getirilecek cümlede gelişme cümlelerinin, sonuna getirilecek cümlede sonuç cümlesinin özellikleri dikkate alınmalıdır.
….. Ozanlar da yazarlar da yaşantı işçisidir bir bakıma. Gerçek yaşamdan, nesnel dünyadan kazandıkları yaşantıyı yeniden üretirler. Bu yeniden üretme ya da yaratma süreci içinde estetik bir tat katarlar ona; coşku ve düşünceyle beslenen bir özle yoğururlar onu. Yoğurdukları özü, okura ulaştıracak uygun yollar, uygun biçimler ararlar. Şiir, öykü, roman, oyun gibi türlere özgü yasaların içinde yeni konumlar kazandırırlar yaşantıya.
Bu parçanın başına, düşüncenin akışına göre aşağıdakilerden hangisi getirilebilir?
A) Yazınsal yaratının gücü, okurda düşünsel bir değişme yaratmasına bağlıdır
B) Okur, romanda, şiirde ya da öyküde karşılaştığı yaşamı, düş dünyasında değiştirerek geliştirir.
C) Kimi sanatçılara göre yazınsal yapıtlar, okurun yaşamı algılama gücünü artırmalıdır
D) Gerçekte türü ne olursa olsun, her yazınsal yaratının malzemesi yaşantıdır.
E) Şiirler, romanlar, öyküler okurun yüreğinde yeni duygular uyandırmayı amaçlar.
Çözüm: Parçada ozanların ve yazarların gerçek yaşamdan aldıklarını birtakım aşamalardan geçirdikten sonra değişik yazın türlerine dönüştürdükleri anlatılıyor. Dolayısıyla türü ne olursa olsun her yazınsal yapıtın temelinde yaşam vardır. Zaten parçanın ilk cümlesinde ozan ve yazarların “yaşantı işçisi” olarak tanımlanması D seçeneğindeki “her yazınsal yaratının malzemesi yaşantıdır” düşüncesiyle bire bir örtüşmektedir. Cevap D seçeneğidir.
Paragrafta Düşüncenin Akışını Bozan Cümleyi Bulma
Birbiriyle dil ve anlam bakımından uyumlu cümlelerin arasına ilgisiz bir cümlenin girmesiyle paragrafın anlam bütünlüğü bozulur. Paragrafta işlenen konuya, farklı bir bakış açısıyla yaklaşılması, düşüncenin akışını bozar. Bu cümle paragraftan çıkarıldığında kendinden önceki ve sonraki cümleler birbirine dil ve anlam olarak açık bir biçimde bağlanır. Böylece düşüncenin akışını bozan cümlenin doğru bulunup bulunmadığının sağlaması da yapılmış olur.
(I) Komik kavramıyla ilişkili olan mizah ve hiciv, yöntemleri, amaçları, konuları bakımından birbirinden ayrılmaktadır. (II) Toplumdaki veya insandaki sıra dışı olduğu için gülünç bulunan şeyleri güzelleştirerek komik göstermek sanat yoluyla olur. (III) Düzeltilebilir kusurları ele alan mizahın amacı, bunları abartarak sergilemektir. (IV) Komik olan şeye karşı hoşgörülüdür, eğlendirirken toplumsal aksaklıkları fark ettirmeye çalışır. (V) Oysa hiciv yermeye yönelik bir saldırı biçimidir, komik olan kusuru ortadan kaldırmayı amaçlar, bağışlayıcı değildir. (VI) Hedef aldığı kişiyi toplum içinde küçük düşürmek için, dilin sağladığı bütün olanaklardan yararlanır.
Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden hangisi düşüncenin akışını bozmaktadır?
A) II.
B) III.
C) IV.
D) V.
E) VI.
Çözüm: Açıklama: Parçanın I. cümlesinde “mizah” ile “hiciv”in farklı olduğundan söz edilmiş; bu farklılık III, IV, V ve VI. cümlelerde nedenleriyle açıklanmıştır. II. cümle farklı bir konudan söz ettiği için, düşüncenin akışını bozmaktadır. Cevap A seçeneğidir.
Paragrafı İki Parçaya Bölme
Bir yazıda, her paragraf ele alınan konuyla ilgili bir düşünceyi içerir. Yazıda konunun farklı bir yönüne, yani farklı bir düşünceye geçildiğinde yeni bir paragrafa başlanır. Yazıda, iki ayn konuyu ya da aynı konunun iki ayrı yönünü anlatan paragrafları ayırmamak doğru değildir. Bu tip sorularda, paragrafta ayrı bir düşünceye geçilen cümleden itibaren paragraf ikiye ayrılabilir. Parçayı iki paragrafa bölecek olan cümle, gelişme bölümünde aranmalıdır. Parçada, farklı bir konunun işlenmeye başlandığı cümleden sonraki bölüm ayrı bir paragraftır. Bazen aynı konunun başka bir yönüne, bazen de tamamen değişik bir konuya geçilebilir.
(I) Bir zamanlar geceleri oturur, anılarımı, izlenimlerimi küçük defterlere yazardım. (II) Sonra nasıl oldu bilmem, ne o küçük defterler kaldı ne de bende o sayfalara bir şeyler karalama isteği. (III) Belki de yaşamın bin bir türlü zorluğu bana bu gündelik eğlenceyi unutturdu. (IV) Yıllardan beri çeşitli günlükler okuyorum: Gide’in, Green’in … (V) Alfred de Vigny’nin “Bir Şairin Günlüğü”nü de dilimize çevirdim. (VI) Günlük türüne karşı duyduğum yakınlık, Salah Birsel’in “Günlük”ünü okuduktan sonra daha da arttı.
Bu parça iki paragrafa ayrılmak istense ikinci paragraf hangi cümleyle başlar?
A)II.
B)III.
C)IV.
D)V.
E)VI.
Çözüm: Parçanın ilk üç cümlesinde yazar, yazdığı günlüklerden ve daha sonra bu gündelik eğlenceyi unuttuğundan söz etmektedir. IV. cümleden itibaren ise çeşitli yazarlardan okuduğu ve çevirdiği günlüklerden söz ettiği için ikinci paragrafın IV. cümleyle başlaması uygun olur. Cevap C seçeneğidir.
Paragrafın Hangi Soruya Karşılık Yazıldığı Bulma
Bu tip sorularda, paragraf, seçeneklerdeki sorulardan birinin cevabıdır. Paragrafın hangi soruya karşılık olarak yazıldığını bulabilmek için paragrafta ne anlatıldığını bulmak gerekir. Paragrafta ne anlatıldığı bulunduktan sonra dil ve anlam olarak paragrafla uyum içinde olan soru cümlesi rahatlıkla bulunabilir. Burada soru cümlesinin paragrafın özellikle giriş cümlesiyle sıkı bir dil ve anlam uyumu içinde olmasına dikkat edilmelidir.
Örnek
Aşağıdaki paragrafı okuduktan sonra yukarıdaki bilgiler ışığında paragrafın hangi soruya karşılık olarak yazıldığını bulmaya çalışalım.Her şeyden önce ödül, sanatçıyı motive eder. Sonra maddi olarak da sanatçıyı rahatlatır. Ayrıca sanatçının sanat dünyasında adının duyulmasına da katkıda bulunur. Bunun gibi, ödülün bir sanatçı üzerinde daha birçok yararı vardır.
Paragrafı okuduğumuzda, parçada ödülün sanatçıya sağladığı yararlardan söz edildiği daha ilk cümleden anlaşılıyor. Dolayısıyla bu paragraf “Sizce ödülün bir sanatçı üzerinde ne gibi yararları vardır?” sorusu üzerine yazılmıştır diyebiliriz.
