İnsanlığın İlk Dönemleri Konu Anlatımı

Yazının İcadı

Sümerler tarafından MÖ 3200 yıllarında yazının icat edilmesi, tarih bilimi açısından insanlık tarihinin en önemli gelişmelerden biri olarak kabul edilmiş ve tarihî çağların başlamasını sağlamıştır. Sümerlerde insanlar çeşitli ürünlerini veya hayvanlarını rahiplere teslim ediyor ve rahipler de bunları ziggurat adı verilen tapınakların depolarına yerleştiriyordu. Rahiplerin bu malları kayıt altına alma ihtiyacı, yazının ortaya çıkmasını sağlamıştır.

• İlk zamanlarda piktografik yazı (anlatılmak istenenlerin sembollerle ifade edilmesi) yöntemi kullanılmıştır.
• Yazının icadı ile birlikte insanlığa ait kültürel ve bilimsel unsurların gelecek kuşaklara aktarımı kolaylaşmıştır.
• Yazının olmadığı dönemlerdeki insanlığa ait gelişmeler çok net açıklanamamakla birlikte yazının icadından sonra yaşanan tarihî gelişmeler daha çok kesinlik ifade etmektedir.
• Yazının icadından sonra MÖ 1000 yıllarında alfabe, MS 150 yılında ise kâğıt kullanılmaya başlanmıştır. Yazının icadı toplumların eğitilmesini daha da kolaylaştırmıştır.

1. Mezopotamya Uygarlıkları

A. Sümerler (MÖ 4000-MÖ 2000)

• Site adı verilen şehir devletleri şeklinde örgütlenmişlerdir.
• Kara sabanı icat eden ve sulama kanalları inşa eden Sümerlerin en önemli geçim kaynağı tarımdır.
• MÖ 3200 civarında yazıyı icat etmişlerdir.
• Ziggurat adı verilen yapılar meydana getirmişler ve zigguratları; tapınak, tahıl ambarı, pazar ve rasathane (gözlemevi) olarak kullanmışlardır.
• İlk yazılı kanunlar, Ay yılı esasına dayalı takvim, dört işlem, tekerlek, uzunluk ve ağırlık ölçülerini icat etmişlerdir.

B. Akadlar (MÖ 2350- MÖ 2100)
Tarihte bilinen ilk düzenli orduyu oluşturdular ve bu ordu ile diğer milletleri hâkimiyetleri altına alıp, tarihin ilk imparatorluğunu kurdular.

C. Elamlar (MÖ 3000-MÖ 640)
Şehir devletleri şeklinde yaşayan Elamlar, daha sonra Sus şehir devleti etrafında birleşerek merkezî bir krallık kurdular.

D. Babilliler (Amurrular) (MÖ 2000-MÖ 539)
Babillerin en önemli kralı Hammurabi, dinî merkezli bir krallık anlayışı yerine ordunun gücünün ön planda olduğu monarşik bir yönetim oluşturmuş ve Hammurabi Kanunlarını yazdırmıştır.

E. Asurlular (MÖ 2100-MÖ 625)
Ticari faaliyetler sayesinde Sümerlerden aldıkları çivi yazısını Anadolu’ya getirmişler ve Anadolu’nun yazı ile tanışmasını sağlamışlardır. Tarihin ilk kütüphanesi olan “Ninova Kütüphanesi”ni inşa etmişlerdir.

2. Anadolu Uygarlıkları

A. Hattiler (MÖ 2500 – MÖ 1700)
Anadolu’nun en eski uygarlıklarından biri olan Hattilerle ilgili bilgiler yetersiz olmakla birlikte elde edilen buluntular Hattilerin gelişmiş bir uygarlık kurduklarını göstermektedir.

B. Hititler (MÖ 1700- MÖ 700)
Kızılırmak Havzası’nda Hattuşaş merkez olmak üzere kurulan Hititler merkezî otoriteyi güçlü tutmuşlardır. Mısırlılarla Kadeş Savaşı’nı yaptıktan sonra tarihin ilk yazılı antlaşması olan Kadeş Antlaşması’nı MÖ 1280 yılında imzalamışlardır.

Krallara devlet işlerinde “pankuş meclisi” ve “tavananna” olarak adlandırılan kraliçeler yardımcı olmuşlardır. Krallar, ölümden sonra tanrılarına hesap vermek maksadıyla anallar (yıllık) yazdırmışlardır. Anallar, tanrılara hesap vermek amacıyla yazıldığı için tarih yazıcılığının ilk örnekleri kabul edilirler.

C. İyonlar (MÖ 1200 – MÖ 745)
İzmir, Milet, Efes, Foça gibi şehir devletleri kurarak örgütlenmişlerdir.
Ticari faaliyetlere önem vermiş ve çeşitli bölgelerde koloniler kurmuşlardır.
Ticaret ve özgür düşünce ortamı, bilim ve sanatın gelişmesine zemin hazırlamıştır.

D. Urartular (MÖ 900 – MÖ 600)
Tuşpa (Van) merkez olmak üzere kurulan Urartular, daha çok hayvancılık ve madencilik alanında gelişmişlerdir.

E. Frigyalılar (MÖ 800 – MÖ 676)
Gordion (Polatlı-Ankara) başkent olmak üzere kurulan Frigya uygarlığında tarım ve hayvancılık gelişmiştir.
Tapates adı verilen halıları dokumuşlar ve dünyanın ilk fabl örneklerini vermişlerdir.

F. Lidyalılar (MÖ 687- MÖ 546)
Ege bölgesinde başkent Sardes olmak üzere bir uygarlık kuran Lidyalılar, ticaretle ilgilenmişler ve parayı icat etmişlerdir.
 

3. Mısır Uygarlığı

Mısır, ilk zamanlarda “nom” denilen şehir devletleri şeklinde örgütlenmiş, Kral Menes Dönemi’nde siyasi birlik sağlanmıştır. Tanrı-kral özelliğine sahip firavunlar tarafından yönetilmişler ve MÖ 1280’de tarihin bilinen ilk antlaşması olan Kadeş Antlaşması’nı Hititlerle imzalamışlardır. Mısırlılar ölülerini mumyalamış, ölen firavunlar için piramitler, diğer insanlar için labirentler inşa etmişlerdir. Hiyeroglif (resim) yazısını kullanmışlar, bu yazıyı papirüs bitkisinden elde ettikleri kâğıt üzerine yazmışlardır. Güneş yılına dayalı ilk takvimi yapmış ve pi sayısını en doğru şekilde hesaplamışlardır.

4. İran Uygarlıkları

A. Medler (MÖ 625 – MÖ 550)
İran’ın bilinen en eski medeniyeti olan Medler, MÖ 550 yılında yıkılmıştır.

B. Persler (MÖ 550 – MÖ 330)
İran ve Anadolu başta olmak üzere çok geniş topraklara hâkim olmuşlar, yönetimi kolaylaştırmak için ülke topraklarını satraplıklara (eyalet) bölmüşlerdir. Satraplıklar arasındaki iletişimi sağlamak için posta teşkilatını kurmuşlardır. Zerdüştlük dinine inanmışlar ve ateşi kutsal saymışlardır.
 

5. Hint Uygarlığı

Din, etnik yapı vb. unsurların çeşitliliği ve kast sisteminin varlığından dolayı Hindistan’da siyasi birlik sağlanamamış ve toplumlar, racalık adı verilen prenslikler tarafından yönetilmişlerdir. Sıfırı ilk kez kullanan Hintliler, sıfırı rakam olarak kabul etmemişlerdir. Hinduizm, Brahmanizm, Taoizm, Konfüçyüsçülük, Manihaizm Hindistan’da yaygın olan dinler arasındadır.
 

6. Çin Uygarlığı

MÖ III. yüzyıla kadar hanedanlıklar tarafından yönetilmiştir. Bu tarihten sonra ise siyasi birlik sağlanarak ülkede güçlü bir merkezî krallık kurulmuştur. İpek Yolu vasıtasıyla ticari alanda gelişmişler, Türklerin akınlarına karşı Çin Seddi’ni inşa etmişler, mürekkep, kâğıt, barut, pusula ve matbaayı icat etmişlerdir.
 

7. Doğu Akdeniz Uygarlıkları

1. Fenikeliler (MÖ 1000 – MÖ 520)
Şehir devletleri şeklinde bir siyasi örgütlenme kuran Fenikeliler, deniz ticaretini başlatan ve uzak ülkelerde koloniler kuran ilk uygarlıklardan biridir. Latin alfabesinin temelini oluşturmuşlar, “Fenike alfabesi”ni ve “cam”ı icat ederek dünya medeniyetinin gelişimine önemli bir katkı sağlamışlardır.

2. İbraniler (MÖ X. Yüzyıl – MS 70)
Hz. Musa önderliğinde Filistin bölgesine yerleşmişler, Hz. Davut Dönemi’nde ilk kez devlet kurmuşlar, Hz. Süleyman Dönemi’nde ise çok geniş bir coğrafyada güçlü bir krallık oluşturmuşlardır. Dünyanın ilk semavî dinî olan Museviliğe (Yahudilik) inanmışlardır. Bu dinî millî bir din olarak kabul etmişler ve misyonerlik (dini yayma) politikası gütmemişlerdir.
 

8. Ege ve Yunan Uygarlıkları

A. Girit Uygarlığı (MÖ 3500 – MÖ 1200)
Ege ve Yunan uygarlıklarının en eskisi olan Girit uygarlığı, ticaret, denizcilik, gemicilik, balıkçılık alanında ilerlemiştir.

B. Miken (Aka) Uygarlığı (MÖ 2000 – MÖ 1200)
Mora Yarımadası’nda güçlü bir devlet kuran Akalar, Çanakkale’ye egemen olmak için Truvalılarla tarihî “Truva Savaşı”nı yapmışlardır.

C. Eski Yunan (Dor) Uygarlığı (MÖ 1200 – MÖ 337)
Şehir devletleri şeklinde örgütlenen Yunan uygarlığı demokrasinin doğduğu medeniyet olarak da kabul edilmektedir. Dragon, Solon ve Klistenes kanunlarını yapmışlardır. Zeytincilik, balıkçılık, hayvancılık ve ticaret alanında gelişmişler ve uzak ülkelerde koloniler kurmuşlardır. Tanrıları adına olimpiyat oyunları düzenlemişler, felsefe, tıp, tarih, aritmetik, geometri alanlarında gelişmişlerdir. Sokrates, Platon, Tukidides, Herodotos ve Aristoteles gibi önemli filozoflar yetiştirmişlerdir.
 

9. İskender İmparatorluğu

MÖ 359’da Makedonya Krallığı’nın başına geçen İskender Asya seferine çıkmış ve Pers İmparatorluğu’na son vermiştir. Mısır, Mezopotamya ve Hindistan’a kadar uzanan topraklarda büyük bir imparatorluk kuran İskender’in ölümü ile ülke toprakları çeşitli krallıklara bölünmüştür. İskender’in Asya seferi sonrasında Doğu ve Batı kültürlerinin kaynaşması ile “Helenistik Kültür” (Helenizm) ortaya çıkmıştır.
 

10. Roma İmparatorluğu

Dünyanın en büyük imparatorluğu olan Roma İmparatorluğu krallık, cumhuriyet ve imparatorluk olmak üzere üç döneme ayrılmaktadır. On İki Levha Kanunları’nı hazırlayan Romalılar, tarım, hayvancılık ve ticarette gelişmişlerdir. Milano Fermanı (313) ile Hristiyanlığı serbest bırakmışlar, Fenike alfabesini geliştirerek Latin alfabesini yapmışlar, miladi takvimi oluşturmuşlardır. Kavimler Göçü sonrası Batı ve Doğu Roma olmak üzere ikiye ayrılmıştır.
 

Yönetim Şekilleri

Tiranlık: Eski Yunan’da iktidarı mevcut yasalara aykırı bir biçimde ele geçirme ve baskıcı bir biçimde hüküm sürme anlayışına denir.

Aristokrasi: Bir toplulukta belirli bir soyun, diğer soylara göre üstün kabul edildiği ve bu soyun toplumu yönetme hakkına sahip olduğu siyasal ve toplumsal sisteme denir. Daha çok Eski Yunan ve Roma uygarlıklarında görülen bir yönetim biçimidir.

Monarşi: Tek bir kişinin iktidarına dayalı yönetim şeklidir. Krallık, imparatorluk, padişahlık gibi düzenlerde monarşik bir anlayış hâkimdir. Mutlakiyet veya mutlak monarşi de monarşinin katı hâlini ifade eder.

Demokrasi: Yunanca bir kelime olan demokrasi, halkın yönetimi, iktidarı anlamına gelse de İlk Çağ’da yurttaş olma hakkına sahip elit bir sınıfın yönetime katıldığı bir anlayıştır. Eski Yunan ve Roma’da uygulanmıştır.

Cumhuriyet: Ülkede egemenliğin bir kişi veya zümreye değil, toplumun tümüne ait olduğu, ülkeyi yönetenlerin demokratik esaslar çerçevesinde seçim ilkesine göre belirlendiği yönetim şekline cumhuriyet denir. Günümüz cumhuriyet anlayışından farklı olsa da Roma uygarlığında bir dönem cumhuriyet rejimi uygulanmaya çalışılmıştır.

İmparatorluk: Bir ülkede çeşitli milletleri veya kültürel, etnik, ekonomik ve toplumsal açıdan çeşitlilik arz eden farklı halkları bünyesinde toplayan devletler imparatorluk olarak tanımlanır. Roma veya İskender gibi devletler imparatorluk özelliğine sahiptir.

Oligarşi: Bir ülkede yönetme hakkının birkaç kişinin eline verildiği aristokrasi düzenin daraltılmış hâlini ifade eder. Yunan şehir devletlerinde çeşitli zamanlarda uygulanmıştır.

Teokrasi: Bir ülkede tüm yönetim işlerinin ve iktidarı kullanma anlayışının dinî esaslar çerçevesinde şekillendiği sisteme teokrasi denir.