Edebiyat
Betimleyici Anlatım Nedir? Özellikleri ve Örnekleri
Ana Başlıklar;
Betimleyici Anlatım Nedir?
Betimleyici anlatım, Canlı cansız bütün varlıkları, mekanı, eşyayı her yönüyle tanıtmaya çalışan anlatımdır. Bu anlatıma, yazıyla resim yapma sanatı da denir. Diğer bir deyişle bir şeyi göz önünde canlandıracak biçimde anlatmadır. Yani okuduğumuz parça zihnimizde bir resim çiziyorsa betimleme yapılmıştır diyebiliriz.
Betimleyici Anlatımın Özellikleri
- Varlıkların niteleyici özellikleriyle anlatıldığı, başka bir deyişle resmedildiği yazılarda kullanılır.
- Kişilerin iç dünyasını anlatan betimlemelere “ruhsal portre” denir.
- Kişlerin dış görünüşünü anlatan betimlemelere “fiziki portre” denir.
Betimleyici anlatımın kullanıldığı türler;
- Roman,
- Hikaye,
- Tiyatro,
- Gezi Yazısı,
- Şiir gibi türlerde kullanılır.
Betimleme Türleri
Betimleyici anlatım anlatıcının amacına göre ikiye ayrılır:
İzlenimsel (Sanatsal) Betimleme: Edebi eserlerde okuru etkilemek, okuyucuda güzel bir hissi uyandırmak için yapılan betimlemelerdir. Betimlenecek varlıklara kişisel duygu ve düşüncelerin katılır. Ayrıntılar değişik duyulardan yararlanılarak aktarılır. Okuyucuya izlenim kazandırma amacı vardır. Öznelliğin (kişisel duygu ve düşüncelerin) ağır bastığı betimlemelerdir. Sözcükler genellikle yan veya mecaz anlamlarında kullanılır. Özetleyecek olursak;
- İzlenimleri aktarmak amacıyla yazılır.
- Değişik duyulara seslenen özel ayrıntılar üzerinde durulur.
- Ayrıntılar öznel olarak verilir.
- Sanatsal bir amaç gözetilir.
- Dil, “şiirsel (sanatsal) işlev”de kullanılır.
Örnek
Yüzündeki çizgiler o kadar derindi ki bazı yerler de sanki kat kat atıyordu. Eski püskü yazmasının kimi yerlerinden beyaz saçları taşıyordu. Pazen kumaştan elbisesi içinde zayıflıktan kaybolmuş gibiydi. Beli bükülmüş olsa da boyunun uzun olduğu anlaşılıyordu.Açıklayıcı Betimleme: Varlıkları tanıtmaya yönelik betimlemelerdir; amaç bilgi vermektir. Betimlenecek varlıklara kişisel duygu ve düşünceler katılmaz; yani ayrıntılar nesnel olarak verilir. Sözcükler genellikle gerçek anlamlarında kullanılır. Daha çok bir tanıtım yazısı gibidir. Bu betimlemelerde öğretici özellikler vardır. Nitelikler, izlenimsel betimlemeye göre daha nesnel bir dile aktarılmıştır. Özetleyecek olursak;
- Bilgi vermek amacıyla yazılır.
- Ayrıntılar nesnel olarak verilir.
- Anlatıma kişisel duygu ve düşünceler katılmaz.
- Dil, göndergesel işlev biçiminde kullanılır.
- Ayrıntılar aktarılırken değişik duygulardan çok yararlanılmaz
Örnek
Kartallar genel olarak diğer uçan yırtıcılardan daha iri, daha güçlüdürler ve kafa yapıları daha büyüktür. Diğer yırtıcı kuşlar gibi eğri gagalan, kaslı bacakları ve güçlü pençeleri vardır. Eğri gaga yapısı, avlarının etlerini söküp almaya yardımcı olurken kaslı bacakları ve kilitlenebilen pençeleri sayesinde kendilerinden daha ağır avları bile uçarak taşıyabilirler. Yuvalarını, yüksek kayalıklara ve uzun ağaçların üst kısımlarına yaparlar.Portre: Kişinin dış görünüşünün veya iç dünyasının betimlenmesine portre denir. Portre, fiziki portre ve ruhsal portre olmak üzere ikiye ayrılır.
a) Fiziki Portre: Kişilerin dış görünüşlerinin anlatıldığı portrelerdir. Fiziki portrelerde izlenimsel veya açıklayıcı betimlemeler yapılabilir.
Örnek
Gördüğüm fotoğraflara karşın biraz şişman, biraz yorgun, biraz kalınlaşmış bir vücutla karşılaşacağımı zannederken kapıdan bir ışık dalgası halinde gire hayat yansıması ile birden gözlerim kamaştı: Yüzde, ellerde bir sağlık ve bahar rengi… Düzgün taranmış sarı, genç saçlar… Çehresi, yaşının hiçbir izini taşımıyor. Köhne tarihin bütün enkazını, alevden coşkun bir nehir halinde süpüren ve yeni bir dünya oluşturan bir baş, mavi gök altında bir yanardağ zirvesi gibi gülümseyerek duruyor.b) Ruhsal Portre: Kişilerin karakter, kişilik, huy ve davranış özelliklerinin anlatıldığı portrelerdir.
Örnek
Annesi, yaşamı boyunca hiç kimseye baş eğmedi, boyun bükmedi. Nefret etti bu iki hareketten. Sözünde durdu, söz duranlara saygı duydu. Aceleci bir yapısı vardı, bir işe başladı mı hemen bitirmek isterdi. Aceleciliği sorumluluk duygusunun sonucuydu belki de. Çok hassas ve biraz asabiydi. Çabuk neşelenir, çabuk üzülürdü. Kendisini anlayacak, değerini bilecek bir adama düşseydi mutlaka çok iyi bir anne olur etrafa mutluluklar dağıtırdı.Betimleyici Anlatım Örnekleri
Örnek-1
Manzara çok görkemli… Ta dipten beri hep kendi böğrünü gösteren kapalı dağın doruğundayız. Güneye ve batıya doğru, dalgalı vadiler arasından, ta uzaklarda üç bini aşkın zirveleriyle keskin göğü tırmalayarak gerilen dağlara kadar bir ufuk çizgisi uzanıyor. Manzaraya bakınca gözümüz ferahlayıp ruhumuz genişliyor. Dönüp dibe bakınca yumağından boşalmış boz bir şerit inceliğiyle kıvrılarak inen yol, baş döndürüp ruhumuzu ürpertiyor.Yukarıdaki parçada yazar, çevresinde gördüklerini okuyucuya aktarma amacındadır. Parçada yazarın kişisel görüşleri de yer aldığı için izlenimsel betimleme türündedir.
Örnek-2
Bir, İstanbul Boğazı’nın kıyısınca dizilmiş, o küçücük, zarif vapur iskelelerine, bir de Anadolu’nun kuş uçmaz kervan geçmez yalnız ve terk edilmiş bozkırlarına serpilmiş tren istasyonlarına bakar bakar doyamam. Mütevazı mimarilerine, küçük, tertemiz ve şık yapılarına ve sakin, huzurlu atmosferlerine aldanıp insanın buralarda yerleşip kalıveresi gelir. Vapur iskeleleri, gölgesini denizin mavisine düşürmüş, eski zamanların hatıralarına dala çıka nazlı bir kuğu gibi bekler beni. Tren istasyonları ise mimarileri, insanların hayatında işgal ettikleri anlam ve bu mekanlarda yaşayanların öyküleriyle adamakıllı dokunaklı bir yer edinmiştir bende.Aynı şekilde bu parçada da yazar, çevresinde gördüklerini okuyucuya aktarma amacındadır. Bu parçada da yazarın kişisel görüşleri de yer aldığı için izlenimsel betimleme türündedir.
Örnek-3
Balkon, minyatür bir orman gibiydi. Ormanda göreceğiniz her yeşil, her san burada yerini almıştı. yer yer göze takılan kızıl yapraklar da ormanın derinliklerinden kopup gelmişti. Hatta her yeri kaplayan koca koca yapraklı sarmaşık, ormanın koyu gölgelerini buraya taşımıştı. Saksılarda yere dizilmiş rengarenk çiçekler orman üstü bitkileri gibi her yeri cıvıl cıvıl yapmıştı. Kumruların limon ağacının dallarına yaptığı yuva, serçelerin duvarların yüksek yerlerinde asılmış kuş evlerine girip çıkmaları… Her şeyiyle tabiattan bir parça. bütündoğallığıyla buradaydı.
Örnek-4
Kenar mahalleler. Birbirine geçmiş, yaslanmış tahta evler. Kiminin kaplamaları biraz daha kararmış, kiminin balkonu biraz daha eğrilmiş, kimi biraz daha çömelmiştir. Hepsi hastadır; onları seviyorum çünkü onlarda kendimi buluyorum.Yukarıdaki parça izleyicinin zihninde bir yeri canlandırma amacı taşıdığı için izlenimsel betimleme türüne örnektir.
