Orta Çağ’da Dünya Konu Anlatımı

ORTA ÇAĞ’DA ÖNEMLİ SİYASİ GÜÇLER

1. Sasani Devleti (224–651)

• İran’da Part İmparatorluğu’nu yıkan, Bizans ve Akhunlar ile mücadele eden Sasaniler, 651 yılında Müslüman Araplarla yaptıkları mücadeleleri kaybederek yıkılmışlardır.
• Sasaniler, kuruldukları coğrafyada Persler ve Partların devlet geleneklerini devam ettirmişler ve merkezî bir yönetim anlayışını benimsemişlerdir.
• Sasani kralları “fer” adı verilen bir ilahi güce sahip olduklarını iddia ederek otoritelerini meşrulaştırmaya çalışmışlardır.
• Kralların erkek çocukları tecrübe kazanmaları için ülkenin çeşitli eyaletlerine gönderilmiş ve hükümdar olma yeterlilikleri değerlendirmeye tabi tutulmuştur.
• Büzürgan adı verilen askerî sınıf, tımar sistemine benzer bir şekilde örgütlenmişlerdir. Krallar da büzürganı hem güçlü tutarak hem de kontrol altına almaya çalışarak otoritelerini kuvvetlendirmeye çalışmışlardır.
• Sasaniler; devlet örgütlenmesi, sanat, bilim vb. konularında köklü bir medeniyet oluşturmuşlar ve Arap İslam devletlerinin bu konularda gelişmesine büyük katkı sağlamışlardır.

2. Doğu Roma İmparatorluğu (Bizans) (330–1453)

• Roma İmparatorluğu’nda imparator Konstantinos’un 330’da Bizans’ı (İstanbul) başkent seçmesiyle Roma’nın merkezi İstanbul olmuştu.
• 395 tarihinde ise Roma, doğu ve batı olmak resmen ikiye bölündü ve Doğu Roma, Hristiyanlığın Ortodoks mezhebini benimsedi.
• Yunan ve Helen kültürünü yaşatan, Hristiyanlığı resmî din olarak kabul eden Bizans’ta, imparatorun gücünü tanrıdan aldığı katı bir monarşi yönetimi hâkimdi.
• Bizans merkez teşkilatı içerisinde imparatora devlet yönetimi konusunda yardım eden senato vardı.
• Ülke topraklarını tema adı verilen eyaletlere bölen Bizans, merkezî otoriteyi kuvvetli tutmaya da çalışmıştır.
• XI. yüzyılda Türklerin Anadolu’ya hâkim olmaya başlaması ile güç kaybeden Bizans, 1453 tarihinde Osmanlı Devleti tarafından yıkılmıştır.

3. Vizigot Krallığı (419–715)

• Cermen kavimlerinden biri olan Gotlar, Vizigot ve Ostrogot olmak üzere iki ana kola ayrılmaktadır.
• Vizigotlar, Kavimler Göçü ve Hunların baskısıyla Doğu Avrupa’ya gelmiş, Roma ordularını mağlup ederek Roma şehrini de işgal etmişlerdir.
• 419 yılında İspanya’ya hâkim olan ve ortalama 200 yıllık bir zaman dilimi içerisinde İspanya’da güçlü bir krallık kuran Vizigotlar, bu süreçte çok farklı hanedanlar tarafından yönetilmiştir.
• Belirli bir veraset anlayışının olmadığı Vizigotlarda, güçlü olan yerel yönetimler arasında iktidar el değiştirmiştir.
• 711 tarihinde Tarık Bin Ziyad komutasındaki Emevi orduları ile yaptıkları Kadiks Savaşı’nı kaybederek Franklara sığınmışlardır.

4. Frank Krallığı (481–843)

• Kavimler Göçü’nden sonra Avrupa’ya gelen Germen kavimlerinden biri olan Franklar, Roma İmparatorluğu ile yaptığı mücadeleler ile bu imparatorluğun yıkılmasında önemli bir pay sahibi olmuşlardır.
• Avrupa’ya gelen barbar kavimleri içerisinde en etkililerinden biri olan Franklar, Orta Avrupa’da güçlü bir krallık kurarak Fransa’nın temellerini atmıştır.
• Merovenjler ve Karolenj hanedanları tarafından yönetilmişler, Roma devlet kültürünü ve Hristiyanlığı benimsemişler, kral Charlemagne (Şarlman) Dönemi’nde de en parlak devirlerini yaşamışlardır.
• Franklar 732 tarihinde Emevilerle Puvatya Savaşı’nı yaparak Müslümanların Avrupa içlerine ilerlemesine engel olmuşlardır.

5. Moğol (Cengiz Han) İmparatorluğu (1196-1259)

• X. yüzyıldan itibaren Orta Asya’daki Türk devletlerinin güçlerini kaybetmesi ile ortaya çıkan otorite boşluğunu Moğollar doldurmuştur.
• Cengiz Han’ın bütün Moğol kabilelerini birleştirmesi ve 1206 tarihindeki kurultayda büyük şamanın Cengiz Han’ın Gök Tanrı tarafından seçildiğini söylemesi ile Cengiz Han, hükümdarlığını meşrulaştırmıştır.
• Şamanizm inancı benimseyen, Asya’dan Avrupa’ya kadar topraklarını genişleten Moğolların ele geçirdiği topraklarda özellikle Orta Asya’da sistemli bir katliam politikası izlemesi, Türklerin Anadolu’ya göç etmesinde etkili olmuştur.
• Cengiz Han’ın ölümünden sonra onun ardılları İlhanlı, Çağatay, Altın Orda ve Kubilay isimleri altında çeşitli devletler kurmuşlardır.

ORTA ÇAĞ’DA KÜLTÜR VE MEDENİYET

• Orta Çağ’da toplumları etkileyen önemli gelişmeler olmuştur. Ancak bunlar içinde “feodalizm”in (derebeylik) ortaya çıkması ve “veba salgını”, insanların yaşamında çok köklü değişiklikler meydana getirmiştir.
• Feodalite; Orta Çağ Avrupa’sında etkili olan, toprağı ve üzerinde yaşayan insanları soylu veya zenginlerin malı sayan, merkezî krallıkların büyük toprak sahipleri üzerinde tam kontrolü sağlayamadığı siyasi düzene denir.
• Feodalite ile beraber Avrupa’da “Karanlık Çağ” olarak adlandırılan dönem başlamış, toplumsal eşitsizlikler görülmüş, sınıf farklılıkları (krallar, soylular, din adamları, askerler, köylüler) ortaya çıkmıştır.
• Feodal düzen yüzünden Avrupa ülkelerinde siyasi birlik sağlanamamış güçlü krallıklar kurulamamıştır. Bu durum ilerleyen zamanlarda Türk ve Müslümanların Avrupa karşısında güç kazanmasında etkili olmuştur.
• 1347-1351 yılları arasında yaşanan veba salgını ise öncelikle Bizans’ı daha sonra ise Avrupa’yı etkisi altına almış ve Avrupa kıtasında nüfusunu yarısının ölmesine neden olmuştur.
• Bu salgın ile birlikte yeni tedavi yöntemleri geliştirilmiş, sağ kalan insanlar psikolojik sorunlar yaşamaya başlamış, ticari ve toplumsal yaşam olumsuz yönde etkilenmiştir.

 

 
1. Tarım
IX. yüzyıldan itibaren özellikle Avrupa’da ağır sabanın (pulluk) bulunması, atın tarla sürmede kullanılması ve tahılları öğütmede kullanılan değirmenlerin rüzgâr gücüyle çalıştırılması gibi gelişmeler yaşanmıştır.

Tüm bu gelişmeler sonucunda X. yüzyıldan itibaren tarımsal verimlilikte ciddi bir artış meydana gelmiş ve bu durum da çeşitli alanlarda önemli sonuçlar doğurmuştur.
 
2. Ticaret
Orta Çağ’da ticari faaliyetler daha çok kervanlar vasıtasıyla önemli ticaret yolları üzerinden gerçekleştirilmiştir.

Kral Yolu: Batı Anadolu ile İran arasında

İpek Yolu: Çin ile Anadolu ve Avrupa arasında

Baharat Yolu: Hindistan ile Mısır ve Avrupa arasında

Kürk Yolu: Çin ile Karadeniz’in Kuzeyi arasında
 
3. Hukuk Anlayışı
İlk zamanlarda toplumsal hayatı belirleyen kurallar; gelenek, örf ve âdetlere dayalı sözlü bir yapıya sahipken yazının ortaya çıkışı ile yazılı hukuk anlayışı gelişme göstermiştir.

Orta Çağ’ın Önemli Kanunları
 
Roma Hukuku (12 Levha Kanunları)

• MÖ VIII. yüzyıldan MS VI. yüzyılda kadar uygulanan 12 Levha Kanunları, Roma senatosunda görev yapan patriciler ile sonradan Roma İmparatorluğu’na dâhil olan plepler arasındaki mücadelenin bir sonucudur.
• Günümüz Avrupa hukukunun temelini oluşturan 12 Levha Kanunları’nda halkın devlete karşı görev ve sorumlulukları ve kişiler arasındaki sorunların çözümü için çeşitli hususlara yer verilmiştir.

 
Justinianus Kanunları

• Doğu Roma İmparatorluğu’nda 527-565 yılları arasında hüküm süren Justinianus, 12 Levha Kanunları ve diğer Roma kanunlarını esas alarak hukuk kurallarını yeniden düzenlemiştir.
• Kamu ve özel hukuk ayrımının yapıldığı bu kanunlar günümüz medeni hukukunun oluşumunda önemli bir yere sahiptir.
• Dinî esaslara göre düzenlenen bu kanunlarda hapis cezası yerine suçluların manastırlara kapatılması, taş veya maden ocaklarında çalıştırılarak ıslah edilmesi yöntemine başvurulmuştur.

 
Cengiz Han Yasası (Büyük Yasa)

• Cengiz Han, kağan seçildiği 1206 yılında, eskiden beri var olan Moğol kanunlarına eklemeler yaparak yazılı hâle getirmiş ve uygulamaya koymuştur.
• 33 defterden oluştuğu tahmin edilen bu kanunlar, sonraki zamanlarda kurulan Moğol devletlerinde de uygulanmıştır.
• Günümüzde hafif suç veya suç olmayan pek çok hususta ölüm cezası başta olmak üzere sert cezalar öngörülmüştür.