İkilemeler Konu Anlatımı | İkileme Örnekleri ve Özellikleri
İkileme Nedir?
Anlatımın gücünü arttırmak, anlamı pekiştirmek için aralarında anlam, ses bakımından çeşitli ilgiler bulunan iki sözcüğün yan yana kullanılması sonucu ortaya çıkan söz öbeklerine ikileme denir. İkilemeler, kalıplaşmış sözlerdir.
İkilemeler anlamı pekiştirmek, güçlendirmek, anlatımı daha çekici hale getirmek için sözcüğün, eş, yakın, karşıt anlamlı veya sesleri birbirini çağrıştıran sözcüklerin yan yana kullanılmasıyla oluşturulur.
İkilemeleri oluşturan sözcükler ayrı yazılır ve ikilemeyi oluşturan iki sözcük arasında ne virgül ne kısa çizgi nede bir başka işaret bulunur. Arada bir noktalama işareti kullanmak, noktalama yanlışıdır.
İkilemelerin Biçim (Oluşum-Kuruluş) Özellikleri
İkilemeler yapılışına göre değişik özellikler gösterir. Bunları şu şekilde gruplandırabiliriz.
1. Aynı Sözcüğün Tekrarıyla Yapılan İkilemeler
Aynı sözcük iki defa tekrarlanarak ikileme oluşturulur.Bu tür ikilemeler daha çok sözcüğün anlamını kuvvetlendirmek amacıyla yapılır.
Örnek
- Her tarafı sarı sarı yapraklar kaplamıştı.
- Kapı kapı dolaşıp, elindeki eşyaları satmaya çalışıyordu.
- Çocuklar koşa koşa sınıflarından çıktılar.
2. Eş Anlamlı Sözcüklerden Oluşan İkilemeler
Eş ya da anlamlı sözcükler bir araya gelerek yeni bir anlam verebilir.
Örnek
Bitmez tükenmez, Ses seda, yana yakıla, akıllı uslu, sorgu sual, köşe bucak, eş dost, kılık kıyafet, üst baş, ağrı sızı, doğru dürüst, toz toprak, etli butlu, it köpek, kul köle …Bu ikilemeler de eş anlamlı sözcüklerin bir araya gelmesiyle oluşturulmuştur.
3. Yakın Anlamlı Sözcüklerden Oluşan İkilemeler
Anlamca birbirine yakın sözcükler bir araya gelerek yeni bir anlam verebilir.
Örnek
- Düğüne konu komşu davet edildi.
- Yalan yanlış sözlerle beni oyalama.
- Ağlaya sızlaya odadan çıktı yaşlı kadın.”
4. Zıt (Karşıt) Anlamlı Sözcüklerden Oluşan İkilemeler
Anlamca birbirine karşıt sözcükler bir araya gelerek kendi anlamlarından farklı bir anlam verebilir.
Örnek
- Aşağı yukarı iki saattir yoldayız.
- İleri geri konuşup da canımı sıkma.
- Elindeki irili ufaklı taşları denize attı.
İyi kötü, bata çıka, az çok, er geç, dost düşman, aşağı yukarı, eninde sonunda, ine çıka, irili ufaklı, ileri geri, düşe kalka, güle oynaya, …
Bu ikilemeler de zıt (karşıt) anlamlı sözcüklerin bir araya gelmesiyle oluşturulmuştur.
5. Biri Anlamlı, Diğeri Anlamsız Sözcüklerden Oluşan İkilemeler
Anlamlı bir sözün yanına o söze sesleri benzeyen anlamsız bir sözcük getirilerek ikileme yapılabilir.
Örnek
- Ufak tefek bir adam kapıyı açtı.
- Yorgun argın, evin yolunu tuttu.
- Söylediğin şey, hayal meyal hatırlıyorum.
» Hayal meyal, saçma sapan, eski püskü, çoluk çocuk, kaba saba, pılı pırtı, börtü böcek, eğri büğrü…
Bu ikilemeler de biri anlamlı diğeri anlamsız sözcüklerin bir araya gelmesiyle oluşturulmuştur.
6. Her İkisi de Anlamsız Sözcüklerden Oluşan İkilemeler
Kendi başına anlamı olmayan sözcükler bir araya gelerek anlamlı bir söz öbeği oluşturabilir.
Örnek
- Eften püften sebepler bulup okula gitmedi.
- Abur cubur yemekten midesi bozulmuş.
- Adam fosur fosur sigara içiyor odada.
» Ivır zıvır, çıtı pıtı, abur cubur, abuk sabuk, mınn kınn, eciş bücüş, süklüm püklüm, vırt zırt, ıcığı cıcığı, abuk sabuk…
Bu ikilemeler de her ikisi de anlamsız sözcüklerin bir araya gelmesiyle oluşturulmuştur.
7. Yansıma Sözcüklerden Oluşan İkilemeler
Yansıma sözcükler bir araya gelerek ikileme oluşturabilir.
Örnek
- Su şırıl şırıl akıyordu.
- Çocuklar kıs kıs gülmekteydiler.
» Horul horul, şırıl şırıl, püfür püfür, mırıl mırıl, ışıl ışıl, kıtır kıtır, pat pat, çatur çutur…
Bu ikilemeler de yansıma sözcüklerin bir araya gelmesiyle oluşturulmuştur.
8. M Harfi Eklenerek Oluşturulan İkilemeler
Kimi ikilemelerde ünsüzle başlayan sözcüğün başındaki ünsüz kaldırılıp yerine “m” sesi getirilir; ünlüyle başlayan sözcüğe “m” ön ses olarak eklenir.
Örnek
» Ev mev, şaka maka, para mara, kitap mitap, ders mers, iş mişi simit mimit…Aşağıdaki cümlelerde ikilemeler çeşitli görevlerde kullanılarak bu görevlerin ne okluğu belirtildi.
- Hiçbir işten kolay kolay geri adım atmaz. (“Geri adım atmamak” fiilini belirttiğinden zarftır.)
- Pırıl pırıl bir gökyüzünün altında mesuttuk. (“Gökyüzü” ismini nitelediği için sıfattır.)
- Bu güzel günde eş dost bizi yalnız bırakmadı. (Varlık adı olduğundan isimdir.)
