Destan Türleri ve Özellikleri
Destan Türleri Nelerdir?
Destanlar “doğal (tabiî) destanlar” ve “yapma (yapay) destanlar” olmak üzere ikiye ayrılır.
1. Doğal Destanlar
Toplumun ortak malı olan ve birtakım olaylar sonucu kendiliğinden oluşan destanlara doğal destan denir. Doğal destanların söyleyeni belli değildir. Bu destanlar yazının henüz bulunmadığı ve yaygınlaşmadığı bir kültürde doğup kuşaktan kuşağa sözlü olarak aktarıldıktan sonra yazıya geçirilmiştir. Doğal destanlar, ozanların değişik zamanlarda söylediği şarkı ve şiirlerin bütünleşerek işlenmesiyle oluşturulur. Oğuz Kağan Destanı bu şekilde oluşmuş bir destandır.
Dünya Edebiyatında Doğal Destanlar ve ait oldukları milletler:
- Oğuz Kağan, Türeyiş → Türkler
- İlyada ve Odysseia → Yunanlar
- Şehname (Firdevsi) → Farslar
- Kalevala (Lönnört) → Finler
- Nibelungen (Wagner) → Almanlar
- Mahabharata ve Ramayana → Hintler
- Chanson de Roland → Fransızlar
- Le Cid → İspanyollar
- Beowulf → İngilizler
- Gılgamış → Sümerler
- İgor → Ruslar
- Şinto → Japonlar
2. Yapay Destanlar
Bir şairin, toplumu etkileyen herhangi bir olayı doğal destanlara benzeterek söylemesi sonucu oluşan destanlardır. Bunlar, bir yazar tarafından eski örneklere uygun olarak ve okunmak üzere kaleme alınmış destanlardır.
Dünya Edebiyatında Yapay Destanlar
Aeneis: Romalı şair Vergilius’un yazdığı bu destanda Antik Yunan tanrıçalarından Afrodit’in oğlu Aeneis’in Truva savaşlarında gösterdiği kahramanlıklar anlatılır.
Kayıp Cennet (Milton – İngiliz Edebiyatı): İnsanın cennetten kovuluşu ve Tanrı’nın şeytanla mücadelesini anlatır.
Kurtarılmış Kudüs (Tasso – İtalyan Edebiyatı): I. Haçlı seferinde Kudüs’ün alınışı anlatılır.
İlahi Komedya (Dante – İtalyan Edebiyatı): Öteki dünyaya Dante’nin yaptığı 7 günlük gezi anlatılır.
Çılgın Orlando (Ludovico Ariosto – İtalyan Edebiyatı): Bu destanda Charlemagne döneminde Hristiyanlar ile Müslümanlar arasında geçen savaşlar anlatılmıştır.
Henriade (Voltaire − Fransız Edebiyatı): Fransızların yapay destanıdır. Fransız yazar Voltaire’in III ve IV. Henri’nin hayatından izler taşıyan manzum bir eseridir. İki bölümden oluşan bir şiir şeklinde kaleme alınmıştır. Fransız politik yaşamından izler taşır.
Türk Edebiyatında Yapay Destanlar
- Üç Şehitler Destanı → Fazıl Hüsnü Dağlarca
- Çanakkale Destanı → Fazıl Hüsnü Dağlarca
- Çanakkale Şehitleri Destanı → Mehmet Akif Ersoy
- Kurtuluş Savaşı Destanı → Cahit Külebi
- Kuvayımilliye Destanı → Nazım Hikmet Ran
- Sakarya Meydan Savaşı → Ceyhun Atuf Kansu
Doğal Destan ve Yapma Destan Arasındaki Benzerlikler
- Her ikisinde de milleti derinden etkileyen olaylar anlatılır.
- İkisi de manzumdur.
- İkisinde de olağanüstü olay ve kişiler vardır.
- İkisinde de olay, yer, zaman, mekân unsurları vardır.
- İkisinde de topluma mesaj verme, toplumu eğitme amacı vardır.
Doğal Destan ve Yapma Destan Arasındaki Farklılıklar
- Doğal destan anonimdir, yapma destanın yazarı bellidir.
- Doğal destanda anlatıcının duyguları yoktur, yapma destana şairin duyguları da katılır.
- Doğal destana halkın katkısı vardır, yapma destan sadece bir şair tarafından yazılır.
- Doğal destanların oluşum aşamaları vardır ve uzun sürede oluşur, yapma destan doğrudan şair tarafından yazıya geçirilir.
- Doğal destanlar yazıya geçirilmeyebilir, yapma destanlar mutlaka yazıya geçirilir.
