Coğrafi Konum Konu Anlatımı
Coğrafi Konum Nedir?
Herhangi bir noktanın Dünya’daki yerini coğrafi koordinatlar (enlem – boylam – paralel – meridyen) ve coğrafi oluşumlar (dağ, ova, akarsu, deniz, kıta vs.) yardımıyla belirlenmesine coğrafi konum denir. Coğrafi konum, mutlak (matematik) ve göreceli (özel) konum olmak üzere ikiye ayrılır.
Mutlak (Matematik) Konum
Dünya üzerindeki bir noktanın, konumunun derece (0 Yeryüzünde bir noktanın ya ) , dakika (‘) ve ve saniye (“) cinsinden belirlenmesine mutlak (matematik) konum denir. Başka bir deyişle herhangi bir noktanın Ekvator’a ve Greenwich’e göre konumuna denir.
Örnek
- Yaz sıcaklık değerlerinin, Antalya’da Sinop’tan yüksek olması.
- Yaz mevsiminde, Londra’ da gündüz süresinin Ankara’dan uzun olması.
- Tarım ürünlerinin Çukurova’da Bafra Ovası’ndan önce olgunlaşması.
- Yıl boyunca güneş ışınlarının Mısır’a Türkiye’den daha fazla açıyla gelmesi.
- Kalıcı kar sınırının Ekvator’dan uzaklaştıkça deniz seviyesine yaklaşması.
- Güney Yarım Küre’de en uzun gecenin ve en kısa gündüzün 21 Haziran’da yaşanması.
- Gölge boyu uzunluklarının Ekvator’dan uzaklaştıkça artması.
- Türkiye’de dört mevsimin belirgin olarak yaşanması.
A) Paralel
- Ekvator’a 1° lik aralıklarla ve birbirine paralel olarak çizilen çemberlere denir.
- Doğu – batı yönünde uzanırlar.
- Çember olma özelliği gösterirler.
- Başlangıçları Ekvator olup 0° ile gösterilir.
- 1°’lik aralıklarla çizilmişlerdir.
- Ardışık iki paralel dairesi arasındaki uzaklık kuş uçuşu 111 km’dir. Bu uzaklık ardışık iki paralel dairesi arasında her yerde aynıdır.
- Bütün paralel daireleri yer eksenini 90°’lik açı ile keserler.
- Paraleller birbirleriyle kesişmezler ve birleşmezler.
- Paralel dairelerinin uzunlukları Ekvator’dan kutuplara gidildikçe azalır. En uzun paralel Ekvator, en kısa paraleller ise nokta şeklini alan kutup noktalarıdır.
- Toplam 180 tane paralel dairesi bulunur. 90 tanesi Ekvator’un kuzeyinde, 90 tanesi Ekvator’un güneyindedir.
- Paralel dairelerinin dereceleri ve numaraları Ekvator’un kuzeyine ve güneyine doğru büyür. Ekvator’un kuzeyindeki paralellere Kuzey paralelleri, güneyindekilere Güney paralelleri denir.
B) Meridyen
- Kutup noktalarında birleşen yarım daire yaylarına meridyen adı verilir.
- Yarım daire yaylarıdır.
- Kuzey – güney doğrultusunda uzanırlar.
- 1° lik aralıklarla çizilmişlerdir.
- Uzunlukları birbirine eşittir. Başlangıçları Başlangıç Meridyeni (Greenwich) olup 0° ile gösterilir.
- Ekvator dahil bütün paralelleri dik açı ile keserler.
- Aynı meridyen üzerindeki bütün noktaların yerel saatleri aynıdır.
- Ardışık iki meridyen arasında 4 dakikalık zaman farkı bulunur.
- Toplam 360 tane meridyen yayı bulunur. 180 tane Başlangıç meridyeninin doğusunda 180 tane Başlangıç meridyeninin batısında olmak üzeredir.
- İki meridyen arasındaki kuş uçuşu uzaklık Ekvator’dan kutuplara doğru azalır (Nedeni; Dünya’nın şekli).
- Ardışık iki meridyen yayı arasındaki mesafe sadece Ekvator üzerinde 111 km’dir.
C) Enlem
Yeryüzündeki bir noktanın Ekvator’a olan açısal uzaklığıdır. Enlem derece (0) dakika (‘) ve saniye (“) cinsinden ifade edilir. Örneğin Ankara; 39° 56′ 25” Kuzey enlemindedir. Ekvator’un kuzeyindeki enlemlere kuzey enlemleri, güneyindeki enlemlere güney enlemleri denir. Ayrıca 0° ile 23°27′ arasındaki enlemlere alçak enlemler, 23°27′ ile 66°33′ arasındaki enlemlere orta enlemler, 66°33’ ile 90° arasındaki enlemlere yüksek enlemler denir.
D) Boylam
Yeryüzündeki herhangi bir noktanın Başlangıç meridyenine açısal uzaklığıdır. Boylam, derece (0) , dakika(‘) ve saniye (“) olarak ifade edilir. Örneğin Ankara; 32° 49’ 54” Doğu boylamındadır. Boylam, sadece yerel saat ve mutlak konum belirlemede etkilidir.
Özel (Göreceli) Konum
Bir bölgede görülen özellikler tümüyle mutlak konuma bağlı değildir. Bu özelliklerin oluşmasında yerel faktörlerin rolü de vardır. Bu yerel faktörlerin tümüne göreceli (özel) konum denir.
Örnek
- İç bölgelerimizin yağış miktarlarının kıyı bölgelerimize göre daha az olması.
- Rize’de zeytin ve turunçgil tarımının yapılması
- Orta Karadeniz’de denizel etkinin iç kısımlara kadar etkili olmaması
- Ege’de kıyı ile iç kesimler arasında ulaşımın kolay sağlanması
Göreceli Konumu Oluşturan Başlıca Faktörler;
- yükselti,
- yer şekilleri,
- ulaşım ve ticaret yollarına göre konum,
- kara ve denizlerin dağılışı,
- boğazlar ve geçitler,
- çevresindeki ülkelere göre konumu,
- yer altı ve yer üstü kaynaklarına göre konum,
- jeopolitik konum,
- jeostratejik konum vb.
Göreceli Konum Neleri Etkiler;
- iklim ve bitki örtüsünü,
- nüfusun dağılışını,
- yerleşme tiplerini,
- toprak tiplerini,
- akarsu akımlarını,
- ekonomik faaliyetleri,
- ulaşım faaliyetlerini,
- tarımsal faaliyetleri vs. etkiler.
