Anı Türünün Tarihsel Gelişimi | Türk Edebiyatında Anı
Anının Tarihsel Gelişimi
Bu yazımızda anı türünün Dünya edebiyatı ve Türk edebiyatı açısından tarihsel gelişimini ele alacağız. Anı türü hakkında detaylı bilgi almak için Anı Nedir? adlı yazımızı inceleyebilirsiniz.
Dünya Edebiyatında Anı
Batı’da en yaygın edebi türlerden biri olan anı türünün ilk örneğini Eski Yunan sanatçısı Ksenophon, “Anabasis” adlı eseriyle vermiştir (MÖ 427-355 civarında). Yine Eflatun’un anı niteliği taşıyan eserleri olduğu bilinmektedir. Batı edebiyatında anı türünde yazılmış bazı eserler şunlardır:
- J. J. Rousseau: İtiraflar
- Victor Hugo: Gördüklerim
- Tolstoy: İtirafım
- Goldoni: İyiliksever Somurtkan
- Stendhal: Bencillik Anıları
- Goethe: Şiir ve Gerçek
- Verlaine: İtiraflar
- Andre Gide: Jurnaller
Türk Edebiyatında Anı
Türk edebiyatında 8. yüzyıla ait “Göktürk Yazıtları” bu türün ilk örneği sayılmaktadır. 16. yüzyılda Hindistan’da bir imparatorluk kurmuş olan Babür Şah’ın yazdığı “Babürname”, 17. yüzyılda Ebul Gazi Bahadır Han’ın yazdığı “Şecere-i Türki” adlı eseri ile Kâtip Çelebi ve Naîmâ’nın birçok eseri bu türün örneklerindendir.
Divan edebiyatında anı özelliği taşıyan “vakayinameler, gazavatnameler, sefaretnameler” bu türün örnekleri sayılmaktadır. 16. yüzyılda Barbaros Hayrettin Paşa tarafından yazılmış “Gazavat-ı Hayreddin Paşa” adlı eser Hayreddin Paşa’nın savaşlarını anlatan bir anıdır.
Türk edebiyatında anı metinlerinin bir edebi tür olarak gelişmesi Tanzimat Dönemi’nde başlamıştır. Edebiyatımızda anı türünde yazılmış eserlerin bazılarını, yazıldıkları dönemlere göre hatırlayalım:
Tanzimat Döneminde Anı
- Akif Paşa: Tabsıra
- Ahmet Rasim: Eşkal-i Zaman, Falaka
- Ziya Paşa: Defter-i Amâl harrir, Gecelerim
- Keçecizade İzzet Molla: Mihnetkeşan
- Halit Ziya Uşaklıgil: Kırk Yıl, Saray ve Ötesi
- Ahmet Mithat Efendi: Menfa
- Hüseyin Cahit Yalçın: Edebi Hatıralar, Siyasi Anılar, Kavgalarım
- Muallim Naci: Ömer’in Çocukluğu, Medrese Hatıraları
Cumhuriyet Dönemi Edebiyatında Anı
- Yakup Kadri Karaosmanoğlu: Zoraki Diplomat, Vatan Yolunda, Politikada 45 Yıl, Gençlik ve Edebiyat Hatıraları
- Ruşen Eşref Ünaydın: Atatürk’ü Özleyiş
- Falih Rıfkı Atay: Çankaya, Zetindağı, Atatürk’ün Bana Anlattıkları
- Halide Edip Adıvar: Türk’ün Ateşle İmtihanı, Mor Salkımlı Ev
- Yahya Kemal: Çocukluğum, Gençliğim, Siyasi ve Edebi Hatıralarım
- Refik Halit Karay: Üç Nesil Üç Hayat, Bir Ömür Boyunca
- Halit Fahri Ozansoy: Edebiyatçılar Geçiyor, Edebiyatçılar Çevremde
- Yusuf Ziya Ortaç: Portreler, Bizim Yokuş
- Abdülhak Şinasi Hisar: Boğaziçi Yalıları
- Ahmet Hamdi Tanpınar: Kerkük Anıları
- Salah Birsel: Ah Beyoğlu Vah Beyoğlu
- Halikarnas Balıkçısı: Mavi Sürgün
- Semiha Ayverdi: İbrahim Efendi Konağı
- Oktay Rifat: Şair Dostlarım
