Türkiye’nin Matematik Konumu ve Sonuçları
Türkiye’nin Matematik Konumu
Türkiye 36° – 42° Kuzey paralelleri ile 26° – 45° Doğu meridyenleri arasında yer alır. Diğer bir ifadeyle ülkemiz; Ekvator’a göre Kuzey Yarım Küre’de, Greenwich’e göre de Doğu Yarım Küre’de yer alır
Ülkemizin, ekvator ve başlangıç meridyenine olan uzaklığı, hangi kıtada yer aldığı, çevresindeki ülkelere, denizlere ve ticaret yollarına göre durumu coğrafi konumunu ifade eder. Bir yerin paralel ve meridyenlere göre belirlenen konumuna matematik konum denir.
Ülkemizin Uç Noktaları:
- Doğuda; Türkiye-İran-Azerbaycan (Nahçıvan) kavşak noktası
- Batıda; Gökçeada-Avlaka Burnu
- Kuzeyde; Sinop-İnce Burun
- Güneyde; Hatay-Beysun Köyü güneyi
Türkiye’nin Matematik Konumunun Sonuçları
36° – 42° Kuzey paralelleri arasında bulunmasının sonuçları:
- Ilıman kuşağın güney kesiminde yer alır.
- Orta kuşakta yer alır.
- Akdeniz iklimi kuşağında bulunur. Türkiye bu açıdan düşünüldüğünde yarı kurak iklimin etkisi altındadır.
- Sıcak ve soğuk iklim kuşakları arasındaki geçiş alanında bulunduğu için, ne sürekli sıcak ne de sürekli soğuktur.
- Yıllık sıcaklık farkının fazla olduğu bir ülkedir.
- Yazın güneydeki tropikal hava kütlelerinin, kışın ise kuzeydeki kutup hava kütlelerinin etki alanında kalır.
- Güneş ışınlarını dik açıyla almaz. Örneğin; 36° Kuzey paralellerinin geçtiği yerlerdeki yatay düzlemler güneş ışınlarını en fazla 77° lik açıyla alırlar.
- En kuzeyi ile en güneyi arasındaki kuş uçuşu uzaklık yaklaşık 666 km’dir.
- Ardışık iki meridyen arası uzaklık ortalama 85 km’ dir.
- Mevsimler belirgin olarak yaşanır.
- Güneyden kuzeye gidildikçe sıcaklık azalır.
- Kuzeyden gelen rüzgarlar hava sıcaklığını düşürür, güneyden gelenler arttırır.
- En kuzeyinde yazın en uzun gündüz yaklaşık 15 saat, kışın en uzun gece yaklaşık 15 saat olmaktadır.
- Cephesel yağışların etkisi altındadır.
26° – 45° Doğu meridyenleri arasında bulunmasının sonuçları:
- Doğu Yarımküre’de bulunur.
- Toprakları 2.ve 3. saat diliminde bulunur.
- En doğusu ile en batısı arasında 76 dakikalık yerel saat farkı vardır.
- Doğu – batı yönündeki genişliği az olduğu için aynı anda birden fazla saat uygulaması yoktur.
Türkiye’nin Kuzey Yarım Küre’de Olmasının Kanıtları
- Türkiye’de sıcaklıkların kuzeye doğru gidildikçe azalması,
- Gölge yönlerinin yıl boyunca kuzeyi göstermesi,
- Güneş ışınlarının geliş açısının kuzeye doğru azalması,
- Dağların güney yamaçlarının yıl boyunca bakı durumunda olması,
- Tarım ürünlerinin olgunlaşma sürelerinin kuzeye gidildikçe uzaması,
- Tarım ürünlerinin hasatının kuzeye gidildikçe gecikmesi,
- Kuzeyden esen rüzgarların sıcaklığı düşürücü, güneyden esen rüzgarların artırıcı etki yapması,
- Yer çekiminin kuzeye doğru gidildikçe artması,
- Çizgisel hızın kuzeye doğru gidildikçe azalması,
- Tan ve Gurup sürelerinin kuzeye doğru gidildikçe uzaması,
- Meridyenler arasındaki mesafenin kuzeye doğru gidildikçe azalması,
- Gece ve gündüz sürelerinin kuzeye doğru gidildikçe uzanması, (ekinokslar hariç)
Türkiye’nin Orta Kuşakta Olmasının Kanıtları
- Dört mevsimin belirgin olarak yaşanması
- Güneş ışınlarının geliş açısının değişiminin yıl içinde belirgin olması
- Ilıman iklimlerin görülmesi (Akdeniz iklimi gibi)
- Kışın cephe yağışlarının görülmesi
Türkiye’nin Dönenceler Dışında Olmasının Kanıtları
- Güneş ışınlarının hiç bir zaman dik açıyla gelmemesi
- Gölge uzunluklarının hiç bir zaman sıfır olmaması
Türkiye’nin Başlangıç Meridyeninin Doğusunda Olmasının Kanıtları
- Yerel saatin Başlangıç meridyeninden ileri olması
- 2 ve 3. saat dilimlerinin içinde yer alması
- Güneş’in Başlangıç meridyenine göre önce doğup önce batması
Örnek Soru
Türkiye’de, enerji tasarrufu sağlamak amacıyla yaz ve kış saati uygulanmaktadır. Bu uygulama kapsamında yılın yaklaşık beş aylık döneminde 30° Doğu meridyeninin, diğer dönemde ise 45° Doğu meridyeninin yerel saati ulusal saat olarak kullanılmaktadır.Buna göre, 45° Doğu meridyeninin yerel saatinin ulusal saat olarak kullanıldığı dönemde, Türkiye’de, aşağıdakilerden hangisi yasanmaz?
A) Gündüz-gece süresinin eşit olduğu gün
B) Güneş ışınlarının dike en yakın açıyla geldiği gün
C) En sıcak ay
D) Öğle vakti en uzun gölge boyu
E) En uzun gündüz
Çözüm: Türkiye’de “yaz saati” olarak mart-ekim ayları arasında yaklaşık yedi ay 45° Doğu meridyeninin yerel saati ulusal saat olarak kullanılır. Bu dönemde, gündüz ve gecenin eşit olduğu 23 Eylül, güneş ışınlarının dike en yakın geldiği ve en uzun gündüzün yaşandığı 21 Haziran ve en sıcak ay olan temmuz bulunmaktadır. Ancak en uzun gölgenin oluştuğu 21 Aralık, “kış saati”nin uygulandığı dönemde yer alır. Dolayısıyla doğru cevap D seçeneğidir.
