Tezat Nedir? Tezat Örnekleri ve Özellikleri
Tezat Nedir?
Aralarındaki bir ilgiden dolayı aynı konu ile ilgili karşıt kavramların ya da özelliklerin bir arada kullanılmasına tezat denir.
Tezat sanatı aynı cümlede zıt sözcüklerin bulunmasından ibaret değildir. Bu sözcüklerin bir ilgiyle kullanılmış olması gereklidir.
Örnek
Hayat bir ölümdür, aşk bir uçurumBen geldim geleli açmadı gökler
Bu dizelerde geçen “hayat” ve “ölüm” sözcükleriyle tezat sanatı yapılmıştır. Hayatın doğal olarak ölümle sonlanma ilgisi göz önünde bulundurulmuştur.
Tezat Örnekleri
Örnek
Yükseğinde büyük namlı karın var,Alçağında mor sümbüllü bağın var.
Şair “yükseğinde” ve “alçağında” sözcükleriyle tezat sanatı yapmıştır.
Gülen çehremi görüp
Sanmayın beni bahtiyardır
Her kahkahanın içinde
Bir damla gözyaşı vardır
Şair bu dörtlükte “kahkaha” ve “gözyaşı” sözcükleriyle tezat yapmıştır.
Bir ağaçtan düşen yapraklar gibi
Düşüyorum tan yerine
Ya topla yaralı kırlangıçları
Ya da bu vefasız şarkıyı bitir
Özgürlüğe giden tutsaklar gibi
Siyah gözlerine beni de götür
Bu şiir parçasında “özgürlük” ve “tutsaklar” söz.cük!eriyle tezat sanatına başvurmuştur.
Yollar tutulurken bir kale düşer
Bir mevsim başlarken bir mevsim biter.
“Başlarken” ve “biter” sözcükleri arasında tezat vardır.
Bir yanımız yaprak döker
Bir yanımız bahar bahçe
Bu cümlede yine iki ayrı zıt düşünce bir arada verilmiştir. “yaprak döker” derken sonbahar çağrıştırılmış, “bahar bahçe” derken de ilk baharın çiçek açma dönemi çağrıştırılmıştır. Bu şekilde tezat sanatı gerçekleştirilmiştir.
Lambada titreyen alev üşüyor
Aşk kağıda yazılmıyor Mihriban
Bu cümlede “alev” ve “üşümek” iki ayrı zıt düşüncelerdir. Bunlar bir arada kullanıldığında tezat sanatı gerçekleştirilmiş olur.
NOT : Tezat, kavramların zıtlığında değil, düşüncenin zıtlığındadır.
“Bana yaptıkların aklıma geldikçe ağlıyorum. Senin bu halini gördükçe de gülüyorum.” cümlesinde tezat sanatı yoktur. Çünkü ağlamak ve gülmek iki zıt kavramdır. Düşünce anlama dayalı söz sanatlarının içinde olacak değildir. “Ağlarım hatıra geldikçe gülüştüklerimiz.” cümlesinde tezat vardır. Çünkü bu cümlede zıtlık vardır.
Aşağıdaki cümleler de tezat sanatına örnek olarak verilebilir:
- Ölüm bize ne uzak, bize ne yakın ölüm; / Ölümsüzlüğü tattık, bize ne yapsın ölüm!”
- El çek tabip, el çek; yaram üstünden / Sen benim derdime deva bilmezsin.
- Yıkıl git diyorsun, kolay mı gitmek? / Sen getirdin beni gel diye diye.
- Ellere uzaktan bak, bana yakın gel.
- Susayan şu gönlüme pınar gibi ak da git! / Bana bırak kederleri, mutluluğu al da git!
- Ansızın elimden uçtun kuş gibi / Bir vardın, bir yoktun sanki düş gibi.
» Söz Sanatları