YKS 2024'e Evden Hazırlanın! 7/24 Online Eğitim

Hemen İncele
Türk Dili ve Edebiyatı

Kinaye Nedir? Kinaye Örnekleri ve Özellikleri

Kinaye Nedir?

Bir sözü hem gerçek hem mecaz anlama gelecek şekilde kullanma sanatına kinaye denir. Yani gerçek anlamı da düşünülebilecek bir sözü, gerçek anlamının dışında bir anlamda kullanmaktır.

Kinayede sözün gerçek anlamını düşünmeye engel bir ipucu bulunmamalıdır. Sözün gerçek anlamının yanında, asıl geçerli olan mecazi anlamıdır.

Örnek
Karanlıktır sağın solun
Zayıfsan bükülür kolun
Bazen düze çıkar yolun
Bazen yokuşta kalırsın

Bu dörtlükte bütün dizeleri hem gerçek hem de mecaz anlamıyla düşünmek mümkündür.
Şöyle ki:

» Karanlıktır sağın solun
a. Karanlık olmak (gerçek anlam)
b. İşleri yolunda gitmemek, belirsizlik (mecaz anlam)

» Zayıfsan bükülür kolun
a. Bünye, beden olarak güçlü olmamak (gerçek anlam)
b. Ekonomik yetersizlik veya çevresi (eşi dostu) olmamak (mecaz anlam)

» Bazen düze çıkar yolun
a. Düz bir yolda bulunmak (gerçek anlam)
b. İşleri yolunda gitmek (mecaz anlam)

» Bazen yokuşta kalırsın
a. Eğimli bir yolda bulunmak (gerçek anlam)
b. İşleri kötü gitmek (mecaz anlam)

 

Kinaye Örnekleri

Örnek
“Açıkgöz birine benziyor.”

Cümlesinde “açıkgöz” sözü gerçek anlamda “göz”ün açık oluşu, mecazi anlamda ise “zeki, işini bilen, kurnaz” anlamlarını anlatır. Bu sözü gerçek anlamda düşünmeye hiçbir engel yoktur. Ancak bu sözle anlatılmak istenen mecaz anlamıdır.

Örnek-2
Göz yumma ne kadar nuru kararsa
Sönmez ebedi, her gecenin gündüzü vardır.

“her gecenin gündüzü vardır” sözüyle kinaye yapılmıştır.

1. anlamı: her gecenin mutlaka gündüzünün olduğu
2. anlamı: “kötü günlerden sonra güzel günlerin geleceği”dir. Asıl anlatılmak istenen anlam da bu anlamıdır.

 
» Pek çok atasözünde ve deyimde kinaye sanatı vardır.
 
Örnek-3
» Ağaçtan maşa olmaz.

Bu atasözünün gerçek anlamı da doğrudur, akla uygundur. Ancak bu atasözü “yeteneksiz, beceriksiz insanların riskli, önemli işlerde kullanılamayacağını” belirtmek için söylenir.

»Gözü kara” deyiminin gerçek anlamı vardır; ancak bu deyim “cesur, korkusuz” anlamında kullanılır.

Örnek-4
Ve ben şimdi aydınlık sabahlar bekliyorum
Ümidi yelken gibi asarak bir gemiye

“aydınlık sabahlar” sözüyle kinaye yapılmıştır.

1. anlamı: Sabahlar zaten aydınlık olur ve bu anlamı gerçek anlamıdır.
2. anlamı: “Aydınlık sabahlar” sözüyle “güzel günler”in gelmesini beklemektedir. Asıl anlatılmak istenen anlam da bu anlamıdır.

Örnek-5
Ben toprak oldum yoluna,
Sen aşırı gözetirsin.
Şu karşıma göğüs geren,
Taş bağırlı dağlar mısın?

Bu dörtlükteki “Taş Bağırlı dağlar” deyimi gerçekte de var olan bir şeydir. Fakat burada “hissiz, katı kalpli” anlamında kullanılmıştır.

Örnek-6
Yenik düşüyor her şey zamana
Biz büyüdük ve kirlendi dünya.

Altı çizili olan “kirlendi dünya” deyimi gerçekte de var olan bir şeydir. Fakat burada mecaz anlamda kullanılmıştır.

Örnek-7
“Fatih Bey’in, herkese kapısı açıktır.”

Kapının açık olmasının gerçek anlamı vardır; ama bu cümlede kapısı açık “konuksever” anlamında kullanılmıştır.

Diğer Örnekler
Aşağıdaki şiirler de kinaye sanatına örnek olarak verilebilir:

» Derdim bana derman imiş bilmedim
Hiçbir zaman gül dikensiz olamaz.

» Paylaşırsa dost paylaşırmış
İnsanın derdini sevincini
Dost ümidiyle ortalığa düşmeye gör
Hangi kapıyı çalsan kimseler yok
Hangi omuza dokunsam yabancı çıkar.

» Bir gülün çevresi dikendir, hardır
Bülbül gül elinden âh ile zârdır
Ne de olsa kışın sonu bahardır.
Bu da gelir bu da geçer, ağlama.

 
» Söz Sanatları

İlgili Makaleler

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir