Atmosferin Katmanları ve Özellikleri

Atmosferin Katmanları

Atmosferi oluşturan gazlar iç içe küresel katlardan oluşmaktadır. Bu katların adlandırılması ve yükseltilerinin tespiti gazların sıcaklık özelliği ile fiziksel ve kimyasal özelliğine göre yapılmaktadır. Sıcaklığına göre, atmosferin katları; yerden itibaren troposfer, stratosfer, mezosfer ve termosfer şeklinde sıralanabilir.

1-) Troposfer

• Atmosferin en alt tabakasıdır. Canlı hayatı üzerinde en fazla etkiye sahip olan katmandır.
• Troposferin kalınlığı ekvator üzerinde 16 km iken, kutuplar üzerinde 9 km dir. Bu durumun oluşmasında ekvatorda ısınan havanın hafifleyerek yükselmesi, kutuplarda ise soğuyan havanın ağırlaşarak alçalması Dünya’nın ekseni etrafındaki dönüş hızının ekvatorda fazla olması ve yerçekiminin kutuplara doğru artması etkilidir.
• Atmosferi oluşturan gazların %75 ‘i bu katmanda toplanmıştır. (Yer çekiminin etkisiyle)
• Su buharının tamamı bu katmanda bulunur. (Yer çekiminin etkisiyle)
• Yoğunluğun en fazla olduğu katmandır. Yükseldikçe gazların yoğunluğu azalır.
• Meteorolojik olaylar (yağmur, şimşek, yıldırım, bulut vb.) bu katmanda oluşur. (Çünkü su buharı bu katmandadır.)
• Yatay (rüzgar) ve dikey yönlü (havanın alçalma ve yükselme hareketi) hava hareketleri oluşur.
• Daha çok yerden yansıyan ışınlarla ısınmasından dolayı troposferde yükseldikçe sıcaklık her 100 metrede 0,5 °C azalır.
• Sıcaklık yatay yönde değişir. Ekvator’dan kutuplara doğru azalır. (Nedeni: Enlem etkisi)
• Troposferin üst kısmında tropopoz adı verilen stratosfere geçiş katmanı bulunur.

2-) Stratosfer

• Troposfer tabakasının üst kısmında yer alan ve yaklaşık olarak 50 km’ye kadar yükselen katmandır.
• Daha çok yatay hava hareketleri görülür. Dikey yönde sıcaklık değişimi oldukça yavaştır.
• Sıcaklıklar ortalama -50 •c civarındadır. Sıcaklık değişimi yok gibidir.
• Ozon tabakasının büyük bir kısmı bu katmanda yer alır. Ozon tabakası güneşten gelen ve canlılar için zararlı olan mor ötesi (ultraviyole) gibi ışınları tutar.
• Stratosferdeki hava akışı troposferdekinden daha az çalkantılıdır. Bu nedenle jet uçakları, uçuşun daha az sarsıntılı olacağı stratosferde yol almayı tercih eder.

Ozon Tabakası: Stratosfer içerisinde 19-45 km arasında ozon tabakası bulunur. Ozon tabakası sayesinde Güneş’ten gelen zararlı ışınlar yeryüzüne ulaşamaz. Ozon tabakası Güneş’ten gelen ve potansiyel olarak tehlikeli UV radyasyonunun büyük çoğunluğunu emer. Ötekilere göre daha az zararlı olan UV-A ışınımı ise ozon katmanından geçer. UV radyasyonu deri kanseri ve katarakta neden olduğu gibi insanın bağışıklık sistemini zayıflatır.

3-) Mezosfer

• Yıldız kayması olarak bilinen gök taşlarının (meteor) atmosferde yanması ve parçalanması bu katmanda gerçekleşir.
• Mezosfer, yaklaşık 50-85 km yükseklikler arasında yer alan atmosfer katmanıdır.
• Atmosferin en soğuk olduğu tabakadır.

4-) Termosfer (İyonosfer)

• Termosfer, mezosferin hemen üzerinde 85-600 km yükseklikler arasında yer alan atmosfer katmanıdır.
• Sıcaklığın en fazla olduğu tabakadır.
• Bu tabaka içerisinde sıcaklık, yükseldikçe artış gösterir.
• Bu katmanda gazlar iyonlarına ayrılır. Bu sayede radyo dalgalarını çok iyi yansıtır. Haberleşmede önemlidir.
• Kutup ışıkları (Aurolar) da bu katmanda gözlenir.

5- Egzosfer

• Termosferin üzerinde yer alan ve yaklaşık 10.000 km yüksekliğe kadar ulaştığı varsayılan atmosferin en dış katmanıdır.
• Yer çekiminin en az olduğu tabakadır.
• Haberleşme uyduları bu katmana yerleştirilir.
• Atmosferden uzaya olan geçişi belirler.
• Yeryüzünü gözlemleyen uydular bu katmanda yer alır.