Koşuk Nedir? Koşuk Örnekleri ve Özellikleri
Ana Başlıklar;
Koşuk Nedir?
Kahramanlık, sevgi, aşk ve doğa güzellikleri gibi konuların dile getirildiği coşkulu şiirlere koşuk denir. Genellikle sığır diye adlandırılan avlanmalar sırasında şölen adı verilen toplu ziyafetlerde ve galibiyetle biten savaş sonlarında söylenmiştir.
Divanü Lügati’t-Türk ve Kutadgu Bilig gibi ilk dönem eserlerinde “şiir, kaside, beyit” gibi anlamlarda koşuk kelimesi kullanılmaktadır. Koşuk daha sonraları koşma adını alarak devam eden halk edebiyatı türlerindendir. Daha sonraki yıllarda bu tarz sözlü gelenek Karacaoğlan, Kul Himmet ve Dadaloğlu gibi halk ozanları tarafından devam ettirilmiştir.
Koşuklar, kopuz eşliğinde hece ölçüsüyle söylenir. Dörtlüklerden oluşan bu şiirlerde daha çok yarım uyak kullanılır. Yiğitlik, aşk, tabiat konuları işlenen bu şiirlerin uyak düzeni “aaaa, bbba, ccca…” şeklindedir.
Koşuğun Özellikleri
- Aşk, doğa, yiğitlik gibi konuları işler.
- Sığır (av töreni) ve şölen (kurban töreni) adı verilen törenlerde söylenir.
- Dörtlük şiir biçimiyle oluşturulmuştur.
- Hece ölçüsüyle söylenen bu şiirlerde genellikle yarım kafiye kullanılmıştır.
- Dörtlük nazım birimiyle yazılan bu şiirlerin uyak düzeni aaab cccb dddb şeklindedir.
- Söyleyiş biçimi ve şekil özellikleri bakımından âşık edebiyatı nazım şekillerinden koşmaya; divan edebiyatı nazım şekillerinden gazele benzer.
- Koşuklar ilk kez Kaşgarlı Mahmut tarafından Divanü Lügati’t-Türk’te yazıya geçirilmiştir.
- Halk edebiyatındaki karşılığı: Koşma
- Divan edebiyatındaki karşılığı: Gazel
Koşuk Örnekleri
Koşuk Örneği-1
Üdiğ mini komıttıSakınç manga yamıttı
Könglüm angar emitti
Yüzüm mening sargarur
(Günümüz Türkçesiyle:
Aşk beni coşturdu ve heyecanlandırdı
Dert bana geldi ve bende toplandı
Gönlüm o güzele meyletti
Yüzüm o yüzden sararıyor.)
Koşuk Örneği-2
Türlüg çeçek yarıldıBarçın yadım kerildi
Uçmak yeri körüldi
Tumluk yana kelgüsüz
(Günümüz Türkçesiyle:
Rengarenk çiçekler açıldı
İpek yaygılar serildi
Cennet yeri görüldü
Soğuklar artık gelmez.)
Koşuk Örneği-3
Alın töpü yaşardıUnıt otun yaşurdı
Kölnin suvın küşerdi
Sığır buka möngreşür
(Günümüz Türkçesiyle:
Yamaçlar ve tepeler yeşerdi
Kuru otlar gizleyip
Göllerin suyunu taşıdılar
Sığırlar ve boğalar böğrüşüyorlar.)
Koşuk Örneği-4
Kaklar kamug kölerdiTaglar başı ilerdi
Ajun tını yılırdı
Tütü çeçek çerkeşür
(Günümüz Türkçesiyle:
Kuru yerler hep gülerdi
Dağ başları göründü
Dünyanın soluğu ılındı
Türlü çiçekler sıralandı.)
Koşuk Örneği-5
Kızık sarığ arkaşıpYipkin yazıl yüzkeşip
Bier bier kerü yürkeşip
Yalnguk anı tanglaşur
(Günümüz Türkçesiyle:
Kızıl ve sarı ardı ardına yerden bitiyor
Mor ile yeşil yüz yüze geliyor
Ve birbirine sarılıyorlar
İnsan bu renk cümbüşünü görünce hayretler içinde kalıyor.)
» Sözlü Edebiyat Dönemi
» İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı