Orta Asya Kültür Merkezleri ve Özellikleri

Türk İsminin Anlamı

Bilim adamları, tarihin en eski uluslarından olan Türkler hakkında en eski kaynaklara kadar uzanan araştırmalar yapmışlardır. Türk adı ve anlamı hakkında birçok farklı görüş ileri sürülmüştür.

• Uygur metinlerinde, “Kudretli, Kuvvetli”
• Çin kaynaklarında, “Miğfer”
• İran Kaynakları, “Güzel İnsan”
• İslam Kaynakları, “Terk edilmiş insan”
• Uygur Kaynakları, “Güçlü, Kuvvetli”
• Kaşgarlı Mahmut’un, “Divanü’l Lügati’t Türk” isimli eserinde “Olgunluk Çağı”
• Ziya Gökalp “Türeli” (töreli), kanun nizam sahibi”
• Wambery “Türemekten Türk” görüşlerini ileri sürmüşlerdir.
• Türk adına ilk olarak Çin kaynaklarında rastlanılır. Bunun nedeni İpek yolunda egemenlik kurmak için yapılan mücadelelerdir.
• Türkiye adına ise ilk olarak Bizans kaynaklarında rastlanılır.
• Marco Polo seyahatnamesinde Orta Asya için “Büyük Türkiye”, Anadolu için ise “Küçük Türkiye” demiştir.
• Türk adıyla kurulan ilk Türk devleti Köktürkler’dir.
• Türk adının geçtiği ilk antlaşma ise Kuzey Şansı antlaşmasıdır.

Orta Asya Kültür Merkezleri

Türk topluluklarına ait ilk izlere Avrasya’nın geniş bozkırlarında rastlanmıştır. Orta Asya’da yapılan çalışmalar değişik kültür bölgelerinin varlığını ortaya çıkarmıştır. Bunlar;

1. Anav Kültürü (MÖ 4000 – MÖ 1000)
Orta Asya’nın en eski kültürüdür. Bugünkü Türkistan’dadır. Bu dönem insanlarının tarımla uğraştıkları, yerleşik yaşama geçtikleri, seramikten eşyalar yaptıkları görülmüştür. Atın, ilk kez bu kültür bölgesinde görüldüğü ileri sürülmüştür.
 
2. Afanesyevo Kültürü (MÖ 2500 – MÖ 1700)
Türklerin, en eski kültürüdür. Altay – Sayan Dağları’nın güneybatısındadır. Bu bölgede ele geçen ok uçları, bıçaklar, Türklerin avcı ve savaşçı özelliklerini yansıtmaktadır. Orta Asya uygarlığının temelini oluşturmuştur.
 
3. Andronova Kültürü (MÖ 1700 – MÖ 1200)
Orta Asya’da, en geniş alana yayılmış olan kültür bölgesidir. Altaylardan – Ural Dağları’na uzanan bu kültür bölgesinde yaşayan Türklerin ilk kez tunç ve altını işledikleri belirtilmiştir.
 
4. Karasuk Kültürü (MÖ 1200 -MÖ 700)
Orta Asya’da, demirin ilk kez Türkler tarafından bu dönemde işlendiği ileri sürülmüştür. Ayrıca dokumacılık yaptıkları dönemdir. Atlı göçebe kültürünün Orta Asya’ya yayılmasını sağladıkları belirtilmiştir.
 
5. Tagar Kültürü MÖ 700-MÖ 300)
Abakan bölgesindedir. Önceki Türk kültürlerinin sentezidir bu sayede Orta Asya’nın en gelişmiş kültür bölgesi haline gelmiştir. Bölgede yaşayanlara ait çok sayıda hançer, ok uçları, bilezik gibi madeni eşyalar ile hayvan heykelleri ve ağaç evler bulunmuştur.
 

Türklerin İlk Yurdu

Türklerin anayurdu, Orta Asya’dır. Bu coğrafyada değişik adlar altında birçok Türk Devleti kurulmuştur. Doğuda Kingan Dağları, Batıda Hazar Denizi, Kuzeyde Sibirya, Güneyde Pamir ve Karanlık Dağları ile çevrilidir. Türkler yaygın olarak Altay-Sayan Dağları ile Hazar Denizi arasındaki bölgede yaşamışlardır.

Türklerin tarih sahnesine ilk çıkış yeri ile ilgili tam bir noktanın gösterilememesinin nedenleri; Türklerin göçebe bir yaşam tarzı benimsemesi ve Türklerin yazılı kültürle geç tanışmasıdır. Orta Asya denizlerden uzak olduğu için sert karasal bir iklime sahip olması Türklerin mücadeleci bir yapıda olmasına neden olmuştur.

Türklerin Anayurttan göç nedenleri

• İklim şartlarının sertleşmesi
• Boylar arasındaki mücadeleler
• Elverişsiz iklim koşulları
• Bağımsız yaşama arzusu
• Çin ve Moğol baskıları
• Yeni yurt edinme düşüncesi
• Nüfusun hızla artması
• Hayvan hastalıklarının artması
• Cihan Hakimiyeti düşüncesi

Göçlerin sonuçları

• Türk kültürü çok geniş bir alana yayılmıştır.
• Türk tarihini bir bütün olarak incelemek zorlaşmıştır.
• Farklı yerlerde farklı devletler kurulmuştur.
• Gittikleri bölgeden etkilenmiş ve o bölgeyi etkilemişlerdir.
• Bazı Türk boyları milli kimliklerini kaybetmiş ve asimile olmuşlardır.
• Bu göçler Kavimler göçü yaşanmıştır.

NOT: XVI. Yüzyılı “Türk Yüzyılı” olarak ifade edilmiştir.